Thuở sơ khai, khoảng bốn thế kỷ trước khi Columbus đến Tây bán cầu, Cahokia1 là một thành phố thịnh vượng trước khi châu Mỹ được khám phá với dân số tương tự như London.

Nằm ở miền nam tiểu bang Illinois, tám dặm từ thành phố St. Louis2 ngày nay, có lẽ nó là thành phố Bắc Mỹ lớn nhất nằm ở phía bắc của Mexico vào thời điểm đó. Nó được xây dựng bởi người Mississippi, một nhóm người Mỹ bản địa chiếm số lượng lớn ở miền đông nam Hoa Kỳ ngày nay, từ sông Mississippi đến bờ Đại Tây Dương.

Cahokia là một thành phố phức tạp và nổi tiếng thế giới vào thời điểm đó. Tuy nhiên, lịch sử của nó thì hầu như chưa được biết đến bởi cả người Mỹ và dân cư ở tiểu bang Illinois ngày nay. Đây là một trong rất nhiều câu chuyện đã bị phớt lờ để nhằm kể về những người thổ dân châu Mỹ như những bộ tộc nguyên thủy lạc hậu – được nhấn mạnh thêm bởi văn học và cả một thế kỷ của nền điện ảnh Mỹ.

“Rất nhiều người thế giới vẫn còn liên hệ những chàng cao bồi với những người da đỏ, và lông chim với lều vải,” Thomas Emerson, giáo sư nhân chủng học tại Đại học Illinois cho biết. “Nhưng năm 1000 sau Công nguyên, ngay từ đầu, [một thành phố được] hoạch định cụ thể. Nó không phát triển thành một khu quy hoạch, mà nó bắt đầu như một khu quy hoạch. Và điều đó đã tạo ra các gò đất lớn nhất ở Bắc Mỹ. Điều đó từ đâu tới?”

Cahokia là một thành phố phức tạp và nổi tiếng thế giới vào thời điểm đó. Tuy nhiên, lịch sử của nó thì hầu như chưa được biết đến bởi cả người Mỹ và dân cư ở tiểu bang Illinois ngày nay.

Sự đa dạng của dân cư làm Cahokia giống như Manhattan thuở ban đầu, nơi thu hút cư dân từ khắp các vùng mà người Mississippi kiểm soát: thành phố Natchez, Pensacola, Choctaw, Ofo. Các nhà khảo cổ tiến hành kiểm tra chất stronti3 trên răng những bộ hài cốt được chôn cất đã phát hiện một phần ba dân số “không phải từ Cahokia, mà là ở nơi khác”, theo Emerson, hiện là giám đốc của Viện Khảo cổ học Quốc gia Illinois. “Và điều đó làm sáng tỏ [về sự tồn tại của Cahokia.]”

Người Mỹ bản địa ở Cahokia chăn nuôi, buôn bán và săn bắn. Họ cũng là những nhà quy hoạch đô thị đầu tiên, những người đã sử dụng sự sắp xếp mang tính thiên văn để tạo ra một đô thị có quy mô nhỏ cho 10-20.000 người, gồm một trung tâm thành phố với quảng trường công cộng rộng lớn và các tòa nhà chính thì được đặt trên gò đất rộng lớn được xây bằng tay nằm phía trên. Gò lớn nhất cao 100 feet (hơn 30m) và rộng 14 mẫu Anh (khoảng 5,67 ha) – và vẫn còn tồn tại ngày nay.

Nhưng thay vì phát triển như London, trở thành một đô thị hiện đại, Cahokia giống như lục địa bị mất tích bí ẩn Atlantis. Trở thành một trung tâm dân cư lớn vào khoảng năm 1050 sau Công nguyên, đến năm 1350 nó đã bị bỏ rơi bởi chính người dân ở đó – và không ai biết chắc chắn lý do tại sao. Chiến tranh, bệnh tật, hay sự xâm chiếm của người châu Âu đều không phải nguyên nhân khiến cư dân Cahokia rời bỏ quê hương của họ. Thật vậy, người đàn ông da trắng đầu tiên đến những vùng đất này, nhà thám hiểm người Tây Ban Nha Hernando de Soto4, đã không làm như thế cho đến năm 1540.

Những gò đất do người Mississippi xây dựng chiếm một phần lớn ở nửa phía đông của Hoa Kỳ ngày nay vào khoảng giữa năm 1000 và 1500. Nhiều ngôi làng đã được dựng lên ở gần các tuyến đường thương mại hoặc các nguồn nước và thực phẩm – nhưng Cahokia thì khác.

Mặc dù giàu gỗ, hươu, và cá từ sông Missouri và Mississippi, vùng đất này lại bị ngập lụt – vậy tại sao họ lại dựng làng ở đó? Theo Emerson, giải thích phù hợp nhất là Cahokia đã được quy hoạch và xây dựng với ý nghĩa khác nữa là làm một “thành phố hành hương”, nơi mà tất cả những người dân Mississippi có thể tụ về cho các sự kiện tôn giáo.

“Nó có thể đã là một khu vực hay ho để khám phá nhưng thật không hay để sống ở đó,” Emerson nói. “Nhưng sau đó một điều gì đấy đã thay đổi và khoảng năm 1000 sau Công nguyên, và nó trở thành trung tâm lớn này. Hầu hết các thay đổi không liên quan đến kinh tế, ngoài những gì mà chúng ta gọi là tôn giáo.”

Không giống những vùng ngoại ô nước Mỹ sau chiến tranh như Levittown, Pennsylvania hoặc Forest Park, Illinois, người Mississippi quy hoạch và xây dựng Cahokia – và đã dự đoán thành công là người dân sẽ đổ xô đến đấy. Họ đã tạo ra một thành phố trong khu vực từ sáu đến chín dặm vuông, với 120 gò đất bên trong biên giới nhấp nhô của nó. Công việc xây dựng là công việc vất vả vô cùng, họ phải đào đất lên, vận chuyển và xếp chồng 55 triệu feet khối trong khoảng thời gian một vài thập kỷ, không sử dụng gì khác ngoài giỏ đan để vận chuyển tất cả lượng đất đó.

Hầu hết người dân Mississippi sống ở phía bên kia của hàng rào, trong những ngôi nhà đơn phòng hình chữ nhật dài khoảng 15 ft và rộng khoảng 12 ft, với tường bẳng gỗ được bao phủ bởi những tấm thảm và một mái nhà tranh.

Gò đất lớn nhất Cahokia (sau này gọi là Gò đất Monk, khi các Thầy tu người Pháp có xu hướng đến khu vườn bậc thang của nó trong những năm 1800) là một cảnh tượng của một tòa nhà khá lớn, nơi mà các vị lãnh đạo chính trị và tinh thần của Cahokia gặp nhau, theo các nhà khảo cổ. Được bao quanh bởi một hàng rào bằng cọc gỗ có chu vi gần 2 dặm, trung tâm thị trấn là nơi cư dân, khách hành hương và các nhà lãnh đạo tôn thờ và tổ chức các buổi lễ.

Hầu hết người dân Mississippi sống ở phía bên kia của hàng rào, trong những ngôi nhà đơn phòng hình chữ nhật dài khoảng 15 ft và rộng khoảng 12 ft, với tường bẳng gỗ được bao phủ bởi những tấm thảm và một mái nhà tranh. Hơn cả việc là một tập hợp của thôn làng hay khu cắm trại, những ngôi nhà được liên kết bởi khoảng sân và lối đi, tạo thành các kết nối vật chất được chia sẻ không giống như đường phố hiện đại. Các cư dân thậm chí còn phác họa một con đường Đông-Tây mà chủ yếu là các tuyến đường từ khu vực này đến St Louis ngày nay.

“Sự suy vong của nó là một bí ẩn”

Thuở sơ khai, Cahokia rất náo nhiệt với nhiều hoạt động. Đàn ông săn bắn, trồng trọt và lưu trữ ngô, phát cây để lấy đất xây dựng. Phụ nữ thì trông nom việc đồng áng và nhà cửa, làm đồ gốm, thảm đan và vải, họ thường thực hiện công việc và hoạt động xã hội trong những khoảng sân nhỏ và các khu vườn bên ngoài mỗi cụm nhà.

Các cuộc hội họp thiêng liêng và các nghi lễ – mục đích của thành phố – diễn ra trên quảng trường và trong các tòa nhà bên trong hàng rào. “Có một niềm tin rằng những gì đã diễn ra trên Trái đất cũng đi vào thế giới tâm linh, và ngược lại”, James Brown, giáo sư danh dự về khảo cổ học tại Đại học Northwestern cho biết. “Vì vậy, một khi bạn đã đi vào bên trong các nghi lễ thiêng liêng, tất cả mọi thứ phải rất chính xác.”

Người Mississippi định hướng trung tâm Cahokia theo đúng phong cách từ đông sang tây, sử dụng những đường kẻ đất và các vị trí của mặt trời, mặt trăng và các ngôi sao để định hướng chính xác. Phía Tây của Gò đất Monk, có một vòng tròn những cây cột sử dụng vị trí của mặt trời mọc để đánh dấu các điểm hạ và đông chí, xuân và thu phân. Các bài viết đã được tái dựng và gọi là Woodhenge bởi các nhà khảo cổ học đã bắt đầu nghiên cứu khu vực này trong năm 1961.

Các cuộc khai quật từ những năm 60 đã đạt được những thông tin thú vị về thành phố cổ này. Các học giả đã tìm thấy loại đá nghệ thuật và những bức tượng nhỏ bằng gốm; Brown, một thành viên của đội đã phát hiện ra một xưởng mạ đồng nhỏ liền kề với tầng hầm của một trong những gò đất. “Bên trong là một lò sưởi bằng than, nơi đồng có thể được đập ra và nấu chảy,” ông nói. “Họ đập nó ra, làm nóng nó để làm các tinh thể trong đồng biến đổi, và khi họ nhúng nó vào trong nước, bạn sẽ có một cái gì đó giống như một món trang sức, một hạt cườm.”

Việc khảo cổ học cũng đã phát hiện ra một gò đất chứa các ngôi mộ tập thể. Trong khi vấn đề này còn đang được tranh luận, bằng chứng cho thấy dường như người Mississippi đã thực hiện nghi lễ tế người, bởi những gì hiện ra đó là hàng trăm người, chủ yếu là các thiếu nữ, bị chôn vùi trong những ngôi mộ tập thể này. Một số có thể đã bị thắt cổ; những người khác có thể đã chết vì đổ máu. Bốn người đàn ông được tìm thấy với đầu và tay bị cắt mất; một hố chôn khác gồm chủ yếu là nam giới đã bị đánh cho đến chết.

“Rõ ràng những gì đã xảy ra ở Cahokia để lại một dư vị xấu trong tâm trí của người dân – Thomas Emerson”

Những người dân Cahokia có thể đã tự khơi mào rồi tự chuốc lấy rất nhiều bạo lực, vì các nhà nghiên cứu không tìm thấy bằng chứng cụ thể nào của chiến tranh hoặc sự xâm lược từ bên ngoài. Emerson nói rằng ông đã khai quật các địa điểm khác của người Mỹ bản địa mà có đầy các đầu mũi tên để lại sau chiến tranh; theo so sánh, tại Cahokia gần như không có. “Thật thú vị,” ông nói thêm. “Ở Cahokia mối nguy hiểm là những người ở tầng lớp trên; không phải là người khác [từ các bộ lạc hoặc các địa điểm khác] tấn công bạn.”

Nhưng William Iseminger, nhà khảo cổ học và trợ lý giám đốc ở Gò đất Cahokia, chỉ ra là chắc chắn phải có vài sự đe dọa vẫn tiếp diễn lên thành phố này, cho dù từ nguyên nhân tại địa phương hay ở phương xa, mà nó đã bị buộc phải xây dựng đi xây dựng lại bốn lần trong khoảng năm 1175 và 1275. “Có lẽ họ chẳng bao giờ bị tấn công, nhưng mối đe dọa đã ở đó và các nhà lãnh đạo cảm thấy cần phải tốn một lượng lớn thời gian, lao động và vật chất để bảo vệ các khu vực bầu cử nghi lễ trung tâm.”

Câu chuyện về sự suy vong và kết thúc cuối cùng của Cahokia vẫn là một bí ẩn. Sau khi đạt số lượng dân cư cao vào khoảng năm 1100, dân số ở đây co lại và sau đó biến mất vào năm 1350. Có lẽ họ đã làm cạn kiệt nguồn tài nguyên của vùng đất này, như một số học giả giả định, hoặc là nạn nhân của tình trạng bất ổn chính trị và xã hội, biến đổi khí hậu, hay hạn hán kéo dài. Dù thế nào đi nữa, đơn giản là người dân Mississippi đã bỏ đi và Cahokia dần dần bị bỏ rơi.

Những câu chuyện về Cahokia thậm chí còn không được tiết lộ trong truyện dân gian và lịch sử truyền khẩu của người Mỹ bản địa, Emerson nói. “Rõ ràng những gì đã xảy ra ở Cahokia đã để lại một dư vị xấu trong tâm trí của người dân.” Đất và các gò đất này chỉ được biết qua câu chuyện thuật lại.

Câu chuyện về sự suy vong và kết thúc cuối cùng của Cahokia vẫn là một bí ẩn. Sau khi đạt số lượng dân cư cao vào khoảng năm 1100, dân số ở đây co lại và sau đó biến mất vào năm 1350.

Khi các nghiên cứu khảo cổ học ở đây vẫn tiếp tục, Gò đất Monk bây giờ là trung tâm của Gò đất Cahokia, Di tích Lịch sử Quốc gia rộng 3,5 dặm vuông (một Di sản Thế giới UNESCO từ năm 1982), bao gồm 2.200 mẫu đất, trong đó có 72 gò còn tồn tại, và một viện bảo tàng. Cục Công viên Quốc gia Hoa Kỳ đang xem xét việc đưa khu vực này và những gò đất còn tồn tại gần đấy vào diện bào tồn của mình.

Sự định danh của liên bang có thể mang lại cho Cahokia thêm sự công nhận và ngành du lịch. Hiện nay có khoảng 250.000 người ghé thăm danh lam này mỗi năm; theo so sánh, công trình khá là hiện đại hơn Gateway Arch5 ở St. Louis do Eero Saarinen thiết kế, nó thu hút bốn triệu du khách mỗi năm.

“Cahokia chắc chắn là một câu chuyện bị xem nhẹ,” Brown nói. “Bạn phải đi tới thung lũng của Mexico để xem bất cứ điều gì có thể so sánh với nơi này. Nó hoàn toàn là một đứa trẻ mồ côi – một thành phố mất tích theo mọi nghĩa.”