Với những người thuận tay trái, cuộc sống không bao giờ là dễ dàng. Trong suốt lịch sử, có vô số những định kiến gắn liền với những người thuận tay trái khiến cho họ bị cô lập vì đủ mọi lý do, từ việc bị cho là không sạch sẽ cho đến bị coi là phù thủy. Vào thời kì trung cổ, cầm bút viết bằng tay trái chắc chắn sẽ khiến người khác coi bạn là kẻ bị quỷ ám; sau tất cả, đến quỷ dữ cũng bị tố là một kẻ thuận tay trái. Những người thuận tay trái đã dần dần được cộng đồng chấp nhận, dù thế, vẫn còn tồn tại những phiền toái liên quan đến việc thuận tay trái: Họ luôn phải vật lộn với bàn học và những cuốn sổ gáy xoắn, kéo thì hầu như không thể sử dụng được, và hơn nữa, theo một số nghiên cứu, người thuận tay trái có tuổi thọ thấp hơn những người thuận tay phải1.

Sự thiên vị của loài người dành cho những người thuận tay phải càng trở nên bất công hơn với những người thuận tay trái khi mà họ sinh ra vốn đã như thế. Trên thực tế, trong nhiều năm, các nhà khoa học đã phỏng đoán rằng ở người có một gen sẽ quyết định thiên hướng tay thuận. Rất tiếc rằng, họ không thể xác định được chính xác gen này nằm ở đâu.

Giờ đây, trong một nghiên cứu xuất bản [vào ngày 12/09/2013] trên tờ PLOS Genetics, một nhóm các nhà khoa học đã xác định được một mạng lưới các gen có liên quan tới hướng tay thuận của con người. Hơn thế nữa, họ cũng đã kết nối xu hướng tay thuận tới sự phát triển bất đối xứng trong cơ thể và não bộ.

Trong những nghiên cứu trước đây, các nhà khoa học đã thấy rằng, ở những bệnh nhân mắc chứng khó đọc (dyslexia)2, tay thuận có sự tương quan tới gen PCSK6. Vì mỗi gen đều có hai bản (hay còn gọi là alen) nên mỗi gen có đều có hai khả năng bị đột biến. Điều mà những nhà khoa học phát hiện ra chính là những bệnh nhân mắc chứng khó đọc, đồng thời có nhiều thay đổi hơn trên gen PCSK6 — nghĩa là một hoặc cả hai alen của PCSK6 đều đột biến — có khả năng cao là thuận tay phải.

Nhóm nghiên cứu thấy kết của này đặc biệt thú vị vì họ biết rằng gen PCSK6 có một mối liên hệ trực tiếp tới sự phát triển bất đối xứng phải-trái trong cơ thể. Họ không chắc chắn lý do tại sao điều này chỉ xuất hiện ở những bệnh nhân khó đọc vì chứng khó đọc và việc thuận tay nào không liên quan đến nhau. Vì thế mà nhóm nghiên cứu đã mở rộng nghiên cứu trên 2.600 người không mắc chứng khó đọc.

Nghiên cứu này phát hiện ra rằng gen PCSK6 không chỉ hoạt động một mình để tác động đến xu hướng tay thuận trong phần đông dân số. Những gen khác, cũng có vai trò tạo ra sự mất cân đối trái-phải trong cơ thể, cũng có liên quan mật thiết đến xu hướng thuận tay. Giống như PCSK6, tác động của những gen này đến việc thuận tay còn phụ thuộc vào việc có bao nhiêu đột biến trên các alen. Những nhà nghiên cứu phỏng đoán mỗi gen đều có khả năng đột biến, càng nhiều đột biến thiên về hướng nào (trái hay phải), người ta sẽ càng có xu hướng thuận dùng tay đó.

Những giả thuyết này là một câu trả lời logic cho câu hỏi quan trọng: Nếu việc thuận tay nào là do yếu tố di truyền và thuận tay phải là một tính trạng trội, tại sao thuận tay trái chưa bị đào thải ra khỏi vốn gen của loài người? Trên thực tế, những nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự thuận tay là một tính trạng tinh vi, phức tạp hơn câu chuyện “trội” hay “lặn” đơn thuần, và một loạt gen có thể tham gia vào chuyện này.

Điều đặc biệt thú vị ở đây là những gen này đều liên quan đến sự phát triển bất đối xứng trái-phải ở cơ thể và não bộ, tạo nên một bằng chứng vững chắc cho sự tương quan giữa sự phát triển đối xứng và xu hướng thuận tay. Phá vỡ bất kì một gen nào trong số này có thể dẫn đến bất đối xứng cơ thể nghiêm trọng, như tình trạng đảo lộn ngũ tạng (situs inversus), khi mà các cơ quan trong cơ thể bị đảo lộn (ví dụ như tim nằm bên phải). Ở chuột, đột biến ở PCSK6 dẫn đến sự bố trí bất thường của các cơ quan nội tạng trong cơ thể.

Nếu sự bất đối xứng cơ thể liên quan đến tay thuận thì những người với có ngũ tạng đảo lộn sẽ có xu hướng thiên về một bên tay thuận nhiều hơn so với tỉ lệ thường thấy ở phần đông dân số. Những nghiên cứu cho thấy điều này không xảy ra — những cá nhân với tình trạng này cũng phân chia xu hướng tay thuận như trên mặt bằng dân số. Điều này đưa các nhà nghiên cứu đến giả định rằng mặc dù những gen này có tác động nhất định đến việc thuận tay nào, rất có thể có những cơ chế khác bù đắp cho sự thuận tay trong trường hợp bất đối xứng sinh lý nghiêm trọng xảy ra.

Sự thuận tay là một tính trạng tinh vi, phức tạp hơn câu chuyện “trội” hay “lặn” đơn thuần.

Những loài động vật khác như gấu bắc cực và tinh tinh cũng có hiện tượng tay thuận. Tinh tinh thường sử dụng một tay nhiều hơn tay còn lại khi dùng những công cụ hay khi tìm kiếm thức ăn, nhưng tỉ lệ thuận trái-phải ở loài này nằm ở mức 50/50. Con người là loài duy nhất cho thấy một sự thiên vị rõ rệt về một tay: tỉ lệ thuận phải trái trên toàn bộ dân số là 90/10.

Một giả định chiếm ưu thế về sự thiên vị này nhắc đến một đặc trưng khác của con người: khả năng ngôn ngữ. Khả năng ngôn ngữ được phân chia giữa hai bán cầu não khác nhau, cũng giống như việc thuận tay. Điều này cho thấy thuận tay cũng được xếp chỗ trong não tương tự như khả năng ngôn ngữ. Đối với phần lớn mọi người, phần não có trách nhiệm kiểm soát ngôn ngữ xuất hiện ở bên trái não bộ, những người này thường thuận tay phải. Một số ít người có kĩ năng ngôn ngữ được phân bổ chủ yếu ở phía bên phải não thường thuận tay trái.

Tuy nhiên, William Brandler, một nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Oxford và là tác giả chính của công trình nghiên cứu trên, lại không thực sự cảm thấy thuyết phục bởi giả thuyết này, vì mối tương quan giữa ngôn ngữ và tay thuận chưa được xác lập vững chắc trong nghiên cứu. Brandler quan tâm nhiều hơn đến việc tìm hiểu xem các hoán vị và tổ hợp của các đột biến gen tác động như thế nào đến việc con người có xu hướng thuận tay phải. “Qua những hiểu biết về di truyền của sự thuận tay, chúng ta có thể hiểu được nó đã tiến hóa như thế nào.” Ông cho biết, “Một khi chúng ta có cái nhìn toàn diện về tất cả các gen liên quan và cách chúng tương tác với các gen khác, chúng ta có thể hiểu cách thức và lý do của sự thiên vị này.”

Và ông tin rằng ngay cả khi các yếu tố môi trường (như sự hiềm khích kéo dài của hai phần ba thế giới đối với những người thuận tay trái) có thể tác động đến việc thuận tay, thì về cơ bản, những thiên vị đều bắt đầu từ yếu tố di truyền. “Mọi người đều nghĩ xu hướng thiên vị này là do môi trường chi phối, nếu thế thì tại sao ngay từ ban đầu nó đã tồn tại và tại sao bạn lại thấy sự thiên vị đó ở mọi xã hội? Tại sao không có nơi nào thấy thiên vị những người thuận tay trái?” Brandler đặt ra câu hỏi. “Có một yếu tố di truyền quyết định sự thuận tay, đó là hàng trăm biến thể di truyền khác nhau và mỗi biến thể có thể đẩy sự thuận tay của bạn về hướng này hay hướng khác. Chính các loại biến thể này, cùng với môi trường bạn sống và tác động của môi trường lên bạn, sẽ ảnh hưởng đến sự thuận tay của bạn.”

Chỉ khi có thể kiểm tra trên số lượng dân số đông hơn, có thể là lên trăm nghìn người theo ước tính của Brandler, thì chúng ta mới có thể xác định được một bản đồ di truyền đầy đủ về những yếu tố kiểm soát sự thuận tay và lý do tại sao số lượng người thuận tay trái và thuận tay phải không đồng đều. “Sẽ mất chút thời gian trước khi những điều này có thể được thực hiện, nhưng nó sẽ xảy ra,” Brandler cho biết. “Một cuộc cách mạng di truyền học đang diễn ra, và nhờ nó mà trong vài năm nữa thôi, chúng ta có thể bắt đầu hiểu được cơ sở di truyền của những tính trạng phức tạp như thế này.”

Bàn cùng zeal

Theo bạn thì có nên luyện cho một em bé thuận tay trái trở thành thuận tay phải không?