Mẹ tôi tinh như thể bà ấy có mắt đằng sau gáy. Ngay từ khi tôi còn nhỏ, bà đã dạy tôi phải luôn cảnh giác với người lạ, đặc biệt là khi họ cho mình quà. Điều đáng ngạc nhiên hơn cả là việc có một người đàn ông “tử tế” mang theo hoa có thể thó 20 euro từ ví của bà, ngay cả khi bà vẫn đang cầm ví trong tay và nhìn chằm chằm vào nó.

“Ông ta bảo ông ấy đang đi gây quỹ cho sự kiện từ thiện của nhà thờ, vì thế mà mẹ đưa một euro cho ông ta,” bà giải thích. “Nhưng ông ấy bảo ‘Không, không, như thế thì nhiều quá’ và đề nghị nghía qua trong ví của mẹ để tìm một đồng xu nhỏ hơn. Chắc là vào lúc đấy, ông ta đã thó tờ 20 euro. Phải một tiếng sau mẹ mới nhận ra mình đã mất tờ 20 euro. Mẹ thấy mình thật khờ.”

Tuy nhiên, bà không nhất thiết phải cảm thấy như thế. Theo các nhà thần kinh học, trí não của chúng ta được cấu tạo để bị lừa gạt, nhờ sự thiên biến vạn hóa của hệ thống nhận thức và tập trung của chúng ta. Trên thực tế, điều kiện tiên quyết để trở thành một kẻ móc túi tài ba  không phải là ở đôi tay khéo léo, mà chính là khả năng tận dụng các lỗ hổng của não bộ. Một số kẻ giỏi đến mức mà những nhà nghiên cứu phải làm việc với họ để có được những góc nhìn sâu hơn về cách trí não hoạt động.

Điều quan trọng nhất tạo nên những lỗ hổng này là việc não của chúng ta không được tạo ra để có thể làm nhiều việc cùng lúc. Trong phần lớn trường hợp, đây là một điều tốt, nó cho phép chúng ta có thể chắt lọc ra được những điều quan trọng nhất từ thế giới xung quanh. Nhưng nhà thần kinh học Susana Martinez-Conde, tác giả của cuốn sách Sleights of Mind (tạm dịch: Những mánh khoé bằng trí não) cho rằng một kẻ giỏi mánh khóe có thể dùng điều này để chống lại chúng ta. Là một nghiên cứu viên tại Phòng Thí nghiệm Khoa học Thần kinh Thị giác ở Arizona, cô đã nghiên cứu cách mà Apollo Robbins, người trình diễn thuật móc túi tài danh ở Las Vegas, biểu diễn những tiểu xảo của mình.

Cô cho rằng, “Khi Apollo mời ai đó lên sân khấu, ông ấy sẽ khiến họ nhìn vào các vật, sẽ nói chuyện với họ, chạm vào người họ, đến gần và tạo ra những phản ứng đầy cảm xúc trong khi tiến vào không gian cá nhân… Điều này tạo ra sự quá tải cho việc tập trung.”

Dù thực hiện các mánh khóe bằng tay cũng có tác dụng, việc chiếm được sự chú ý bằng những cử chỉ khác cũng quan trọng không kém. Những kẻ móc túi đường phố cũng dùng hiệu ứng này phục vụ lợi ích của bản thân bằng việc tạo ra những tình huống khiến cho hệ thống tập trung của bạn không thể tránh khỏi việc bị quá tải. Một mánh kinh điển nhất chính là the “stall”, được sử dụng bởi những băng nhóm móc túi khắp nơi trên thế giới. Đầu tiên, một người đứng chặn sẽ bước đến trước mặt nạn nhân (hay còn gọi là “mục tiêu”) và đột nhiên dừng lại khiến mục tiêu va vào mình. Một thành viên khác của nhóm sẽ đứng sát ngay phía sau và đụng vào cả hai, và sau đó một màn cãi vã được dàn dựng với người đứng chặn bắt đầu. Tranh thủ cảnh hỗn độn, một hoặc cả hai người sẽ trộm những gì có thể và đưa nó cho một thành viên thứ ba, người này sẽ nhanh chóng tẩu tán với món đồ trộm được.

James Brown, nhà trình diễn thuật móc túi đồng thời là một chuyên gia thôi miên ở Anh, diễn giải “Mọi người nghĩ điều này là để phân tán sự chú ý bằng cách khiến người ta nhìn vào hướng khác, nhưng thực thế, hành động này là để điều hướng suy nghĩ đến một việc nào đó. Nếu tôi muốn bạn ngừng nhìn vào một thứ gì trên bàn, sẽ dễ dàng hơn nếu tôi tạo ra một lý do khiến bạn nhìn vào một thứ khác. Nếu tôi cho bạn một hoặc hai vật để chú ý vào và những thứ này nằm ngoài những điều mà tôi muốn bạn không để ý tới, điều này thậm chí còn lý tưởng hơn vì giờ đây bạn bị nhầm tưởng rằng mình được tự do lựa chọn điều để chú ý vào.”

Một vài phương thức khác lại dựa vào yếu tố tâm lý nhiều hơn. Những kẻ móc túi thường tụ tập xung quanh những chỗ có biển cảnh báo “Đề phòng móc túi”, vì điều đầu tiên mà mọi người thường làm khi thấy biển báo như thế đó chính là kiểm tra xem những đồ có giá trị của họ có còn đó không, điều này sẽ giúp chúng  thấy được nơi mà họ cất những đồ giá trị. Trong trường hợp của mẹ tôi, mánh khóe của kẻ ăn trộm không phải là hành động đâm sầm vào như những kẻ móc túi. “Anh ta là một chàng trai tốt và rất đáng tin. Không phải là người có thể khiến bạn nghi ngờ,” bà nói.

Brown cho rằng sự tự tin cũng đóng một vai trò quan trọng không kém. Ông cho biết: “Mánh khóe quan trọng nhất mà nhà trình diễn thuật móc túi và những kẻ móc túi đường phố dùng để thu hút đối phương, đơn giản chính là thể hiện sự tự tin một cách tuyệt vời và lôi cuốn.”

Ông cũng nói thêm, trên lý thuyết, sức mạnh của sự gợi ý thôi đã đủ để thuyết phục ngay cả những người thông minh nhất tự giao nộp những món đồ quý giá của họ. Vào năm 2009, một nhân viên ngân hàng người Nga giao nộp 80.000 đô la tiền mặt cho một người phụ nữ, người này chắc hẳn đã thôi miên bà. “Nếu bạn có chút thiện cảm với ai đó và họ tin cũng tin bạn, như thế thì thật dễ dàng,” Brown chia sẻ.

Những chuyển động có tính toán

Trên sân khấu, một vài chuyển động đặc biệt có thể đánh lừa chúng ta. Khi Apollo Robbins bắt đầu làm việc với Martinez-Conde, anh ta nói với bà rằng anh ấy có cảm giác một vài chuyển động nhất định của bàn tay dường như có thể ảnh hưởng đến độ thành công của hành động đánh lạc hướng sự chú ý của ai đó.

Nếu Robbins di chuyển bàn tay của mình trên không theo một đường thẳng từ điểm này đến một điểm khác, anh cho biết, như thế sẽ không hiệu quả trong việc giữ sự chú ý của mọi người. Chuyển động theo đường vòng cung sẽ khiến cho ánh nhìn của mọi người cũng di chuyển theo, trong khi chuyển động theo đường thẳng chỉ khiến người ta nhìn trở lại vị trí ban đầu và đảo ánh nhìn giữa hai điểm.

Quả thật như thế, những thí nghiệm theo dõi hướng nhìn đã cho thấy linh cảm của ông là đúng. Nhưng tại sao? Martinez-Conde cho rằng tất cả là do những hành động khác nhau sẽ có cách thu hút hệ thống thị giác khác nhau. Để nhìn theo đường vòng cung, mắt sẽ chuyển động theo một kiểu được gọi là “smooth pursuit,” lúc này, mắt sẽ liên tục di chuyển theo một vật. Còn một  đường thẳng sẽ khiến cho cử động mắt rất nhanh và chỉ mất chưa đến một giây để mắt đi từ A đến B.

“Khi chúng ta tia mắt, hệ thống thị giác hoàn toàn không nhìn được trong suốt thời gian này, nghĩa là bạn có thể nhìn thấy điểm đầu và điểm cuối, nhưng khi mắt đang di chuyển thì không,” cô cho biết. Tuy nhiên, khi mắt vận động theo kiểu smooth pursuit, mắt vẫn có thể nhìn được trong suốt thời gian đó và sẽ di chuyển theo vật đang chuyển động liên tục từ bắt đầu cho đến khi kết thúc.

Một cách lý giải tại sao điều này khiến cho chúng ta sẽ nhìn vào chuyển động bàn tay đó là với một đường thẳng, ánh mắt sẽ di chuyển ngay tức thì đến điểm xuất phát và cố gắng để bù lắp những điều mà bộ não không thấy trong suốt thời gian chuyển động. Dù giải thích như thế nào đi nữa, điều này vẫn tạo nên một lợi thế cho kẻ móc túi. Cô còn nói: “Tùy thuộc vào thứ mà kẻ móc túi muốn lấy, chúng sẽ tùy cơ mà sử dụng các chuyển động khác biệt để tránh hoặc thu hút sự chú ý của nạn nhân.”

Mánh khóe

Dĩ nhiên nếu bạn muốn thử kiểm tra năng lực nhận thức của một ai đó, thời điểm tốt để thử đó chính là vào ban đêm, sau khi đã có tí cồn, khi đó mọi thứ bắt đầu trở nên mờ ảo. Brown nói rằng ông đã có một đêm thú vị chỉ để quan sát hoạt động của những kẻ móc túi bên ngoài câu lạc bộ đêm ở quảng trường London’s Trafalgar. 

“Họ dùng một số mánh khóe cực kì tài tình. Trường hợp điển hình là khi một cô gái tiến về phía bạn bên ngoài câu lạc bộ và bắt đầu bắt chuyện. Trong khi nói chuyện, cô nàng bắt đầu đung đưa người một cách nhẹ nhàng. Người đang là mục tiêu sẽ nghĩ chính họ mới là người đang lảo đảo, vì thế mà họ lấy lại cân bằng bằng cách đung đưa theo, rồi tự ngã. Cô nàng tử tế này, và có thể là cả bạn của cô ta nữa, sẽ giúp bạn đứng dậy. Bạn lảo đảo bước đi và sáng ngày mai chợt nhận ra ví tiền cùng mọi thứ khác đã biến đâu mất rồi.”

Mặc dù như thế, Brown vẫn một mực chỉ ra rằng phần lớn những kẻ trộm thành công được là nhờ cơ hội. “Tôi đã dành kha khá thời gian với những băng đảng móc túi người Romani ở Cầu London Bridge, điều thú vị là bạn sẽ thấy kỹ nghệ của những người này không tốt như bạn tưởng. Có nguy cơ là những kẻ móc túi này đã được tô vẽ như là những kẻ lão luyện đến mức mà kĩ năng của họ đạt đến mức tinh tế và đáng ngưỡng mộ. Phần lớn bọn họ không hề thành thạo như thế, họ chỉ là những kẻ bắt được cơ hội mà thôi.”

Nhưng ông cũng cảnh báo rằng, những người này có đủ cơ hội để thực hiện những phi vụ dựa trên những công nghệ mới. Trong một tương lai không xa, cũng giống như việc thao túng ý nghĩ của chúng ta, việc ghi trộm những thẻ ghi nợ không tiếp xúc sẽ trở nên hứa hẹn đối với những tên trộm.

“Thay vì tự mình lấy trộm ví tiền để lấy 50-60 Euro và phải đối mặt với nguy cơ bị bắt, tại sao lại không đi qua một chỗ đông người và chạm vào ví mỗi người một tí? Tính sơ sơ, nếu bạn lấy được 19,99 Euro, số tiền giới hạn của một thẻ không tiếp xúc, từ mỗi người thì bạn đã có được một khoản khấm khá cho một ngày làm việc rồi. Những viễn cảnh này nghe thật đáng sợ.”

Tuy nhiên, biết được những mánh khóe này sẽ khiến cho bạn giảm bớt khả năng bị cuỗm đi những đồ vật có giá trị. Brown nói, ít nhất bạn cũng không nên lơ đãng ở những nơi công cộng. “Những tên trộm sẽ tránh xa những người cho thấy họ ý thức rất rõ môi trường xung quanh. Với một người luôn luôn nhìn xung quanh và rất cảnh giác, những tên trộm sẽ không dám bén mảng đến gần.” Như mẹ tôi luôn nhắc nhở, tốt nhất là tránh xa những người lạ mang theo hoa.